توصیف توسط: فتح الله ذوقی

مجموعه ارزشمندی از اسناد صفوی با عنوان «اسناد دیپلماتیک ایرانی دوران شاه صفی اول. از مجموعه آرشیو اسناد کهن دولتی روسیه» توسط اساتید دانشگاه ایالتی سن پترزبورگ (СПбГУ) به زبان روسی پژوهش و منتشر شده است. اکثریت قریب به اتفاق این متون وارد شده به جریان مطالعات علمی، نمونه‌هایی از اسناد ایلچی‌ها و نمایندگی‌های تجاری ایران است: سیاهه امتعه و هدایا، فرمان‌ها، عریضه‌ها و همچنین نامه‌های «محبت‌آمیز» شاه صفی اول (حکومت از 1629 تا 1642) به تزار میخائیل فیودرویچ رومانوف، میخائیل اول (حکومت از 1613 تا 1645) است.

این مجموعه شامل متون اصلی اکثر اسناد دوره شاه صفی اول است که در فوندهای آرشیو اسناد تاریخی قدیمی روسیه به زبان‌های فارسی و ترکی نگهداری می شود. در جریان کار تاریخی و آرشیوی، اسناد بسیاری مورد مطالعه قرار گرفته و برای چاپ آماده شده است: این اسناد مجموعا شامل 105 عدد سند است که 57 سند به زبان فارسی و دو سند به زبان ترکی و 46 سند به زبان روسی است. متون روسی شامل ترجمه‌های متون اصل اسناد صفوی است که در قرن هفدهم انجام شده است (شامل 23 متن)، و همچنین عریضه‌های مأموران دیپلماتیک صفوی (این هم شامل 23 متن) ، که اغلب بر اساس فرمی که در دفاتر کارپردازی روسی مرسوم بوده به زبان روسی تقریر شده است. لازم به ذکر است که در این کتاب، تصویر خود اسناد نیامده است اما متن اصلی و ترجمه آنها به طور کامل تصحیح و منتشر شده است.

این پژوهش نه تنها از منظر پژوهش‌های تاریخی روابط دیپلماتیک ایران و روسیه مهم است که از ابعاد دیگری چون فرهنگ‌شناسی و جامعه‌شناسی و زبان‌شناسی نیز حائز اهمیت است. در این کتاب بسیاری از اسناد منحصربفرد، برای نخستین بار، مورد مطالعه قرار گرفته و منتشر شده است. اسنادی که حتی رونوشت اکثر آنها در آرشیوهای ایران موجود نیست و به دلیل نابسامانی‌های تاریخی پس از صفویه و حوادث تاریخی، از بین رفته است و امروز شاید تنها بخشی از اسناد، در آرشیوهای کشور موجود باشد. اهمیت دیگر این پژوهش در مطالعات زبان‌شناسی تطبیقی زبان‌های روسی و فارسی و ترکی و اصطلاحات دیوانی و تجاری است و همچنین در زمینه مطالعات بین فرهنگی و جامعه‌شناختی و تاریخ دعاوی حقوقی و غیره دارای اطلاعات ارزشمندی است. این اسناد در رابطه با شناخت اقدامات شخصیت‌های سیاسی دوره صفویه و بالاخص تاجران ایرانی مرتبط با روسیه در آن دوره، بسیار ارزشمند و مهم است.

مؤلفان پژوهش حاضر

پژوهشگران و مؤلفان اثر، هشت تن از اساتید و همکاران علمی دانشگاه ایالتی سن پترزبورگ، به قرار ذیل هستند.

آرتیوم آلکسیویچ آندرییف/ А. А. Андреев: مدیر مرکز مطالعات جمهوری اسلامی ایران در دانشگاه ایالتی سن پترزبورگ "Collegium Iranicum"؛

سرگئی اوگنیویچ کوستیکوف / С. Е. Костиков: پژوهشگر انستیتو تاریخ دانشگاه ایالتی سن پترزبورگ؛

دینا دیمیتریونا کوپانِوا / Д. Д. Копанева: مدرس ارشد «گروه تاریخ کشورهای اسلاو و بالکان» انستیتو تاریخ دانشگاه ایالتی سن پترزبورگ.

یکارترینا پتروونا پیسچورنیکوا / Е. П. Писчурникова: دانشیار گروه زبانشناسی ایرانی دانشگاه ایالتی سنت پترزبورگ؛

ماریا یفیموونا رضوان / М. Е. Резван: کاندیدای علوم تاریخی، گروه قوم‌نگاری آسیای مرکزی موزه انسان‌شناسی و مردم‌نگاری پتر کبیر (کُنست‌کامرا) آکادمی علوم روسیه.

تیمور ا. سلِساریف / Т. А. Слесарев: پژوهشگر دوره عثمانی و همکار علمی بخش شرقی کتابخانه علمی گورکی دانشگاه ایالتی سن پترزبورگ؛

ولادیمیر آندریویچ شورخوف / В. А. Шорохов: دانشیار انستیتو تاریخ. مدیر پروژه «بنیاد علمی روسیه» تحت عنوان «تاریخ مستند روسی در رابطه با دیپلماسی صفوی (1501-1722)"؛

اولگا میخائیلوونا یاستربوا / О. М. Ястребова: دانشیار گروه زبانشناسی ایرانی دانشگاه ایالتی سنت پترزبورگ و همکار علمی بخش نسخ خطی کتابخانه ملی روسیه.

ساختار کتاب

در آغاز کتاب یک مقدمه (ص3-42) آمده است که در آن به موضوعات مختلف مرتبط با پژوهش حاضر پرداخته شده است که محتوای عناوین آن چنین است: شاه صفی اول و سیاست او در رابطه با دولت روسیه (5-7)، پیشینۀ پژوهش و تاریخ‌نگاری مرتبط با موضوع (7-14) سبک و سیاق اسناد خط عربی‌پایه سال‌های 1629 تا 1642 در فوند 77 آرشیو اسناد کهن دولتی روسیه (ص14-19)، طبقه‌بندی اسناد دیپلماتیک و تجاری ایران به خط عربی و زبان روسی (ص19-27)، اصول و شیوه نشر (27-29)، مهرهای مندرج بر اسناد فارسی و ترکی (30-35) شامل: مهرهای شاه صفی اول (ص31-32)، مهرهای وزیران (32-33)، مهرهای ایلچیان و اعضای نمایندگی صفوی (33-35)، وام‌واژه‌های روسی در متون رسمی صفوی (35-37)، نامگذاری پارچه‌های شرقی و معادل‌های آن در ترجمه‌های روسی (37-42).

متن انتقادی اسناد در صفحات 45 تا 264 آمده است و در آخر کتاب یک لغتنامه برای واژگان دشوار (ص265-276) کار شده است و علائم اختصاری بکاررفته در کتاب، در صفحه 277 آمده است. همچنین آدرس اسناد مورد مطالعه با عناوین آن‌ها در صفحه 278-280 قرار گرفته است و پس از آن فهرست منابع زبان روسی (280-285) و منابع به زبان‌های اروپایی و ترکی (ص285-286) و منابع فارسی نیز در صفحه 287 درج شده است. بخش بعدی نمایه اعلام (ص288-295) و نمایه جغرافیایی (ص296-297) است. آخرین بخش کتاب، فهرست آن (298-303) است.

شناسه نشر:

اسناد دیپلماتیک ایرانی زمان شاه صفی اول: از مجموعه آرشیو دولتی اسناد کهن روسیه / نسخه تهیه شده توسط: آ.آ. آندرییف و دیگران. سن پترزبورگ: نااوکا، 2021، 304ص.

Персидские дипломатические документы времен шаха Сафи I : из собрания Российского государственного архива древних актов / подготовили: А. А. Андреев [и др.]. - Санкт-Петербург : Наука, 2021 (Санкт-Петербург). - 302, [1] с.; 22 см.; ISBN 978-5-02-040485-4 : 500 экз.