[1]. برای تفصیل این سفر علمی، بنگرید: متقی، حسین؛ گزارش سفر به مسکو و سنت پترزبورگ / مجله: میراث شهاب، تابستان و پاییز 1391 - شماره 68 و 69.

[2]. آرس اسلامیکا: در بزرگداشت استانیسلاو میخایلوویچ پروزورف / گردآوری و ویرایش علمی میخائیل پیاتروفسکی، علی‌اکبر علی‌اکبراف. مسکو: نائوکا ـ واستوچنایا لیتراتورا، 2016، 871ص:

Ars Islamica: в честь Станислава Михайловича Прозорова / Cост. и отв. ред. М.Б.Пиотровский, А.К.Аликберов. М.: Наука — Восточная литература, 2016. 871 с.: ил. ISBN 978-5-02-039776-7.

[3]. Станисла́в Миха́йлович Про́зоров (Stanislav Mikhailovich Prozorov).

[4]. واژه لاتینی «Ars» معانی متعددی دارد: دانش، مهارت، علم، فن، هنر و استاد در معنای صاحب حرفه و فن است و بر این اساس عنوان کتاب به معنای «استاد اسلامشناس/ هنرمند اسلامشناس» خواهد بود.

[5]. میخایل بوریسویچ پیاتروفسکی (Михаи́л Бори́сович Пиотро́вский) متولد 1944 ایروان؛ تاریخدان و شرقشناس روس؛ دارای دکترای علم تاریخ، پرفسور، عضو انجمن دانشمندان آکادمی علوم روسیه، مدیر موزه دولتی ارمیتاژ، رئیس دانشکده شرقی دانشگاه دولتی سنت‌پتربورگ ـ سن‌پتربورگ.

[6]. «بنیاد مطالعات فرهنگ اسلامی» روسیه، با عنوان روسی: «Фонд исследований исламской культуры»، سال 1386 در روسيه به ثبت رسمي رسيد و فعاليت جدي خود را از ابتداي 1387 آغاز نمود. مؤسسان اين بنياد آقايان پرفسور استانیسلاو پروزورف، و حجج اسلام دکتر مهدي ايماني‌پور، رايزن وقت فرهنگي ايران در روسيه و دکتر حميد هادوي مي‌باشند. از ابتداي تاسيس تاکنون رياست اين بنياد به عهده آقاي دکتر هادوي بوده است.

از آغاز بنياد با هدف توسعه و جهت‌دهي اسلام‌شناسي به زبان روسي فعاليت‌هاي خود را سامان داد. برنامه‌هاي بنياد جهت مخاطبين مختلف اعم از پژوهشگران آکادميک در حوزه مطالعات اسلامي و علاقه‌مندان به موضوعات فرهنگ اسلامي پي‌ريزي شد و پروژه‌هاي خود را در سه سطح آکادميک، نيمه‌آکادميک و عمومي راه‌اندازي کرد. لذا از يک‌سو با مراکز علمي معتبر ارتباط برقرار کرد و از سوي ديگر نيازهاي عموم جامعه روس‌زبان را مد نظر قرار داد.

بنياد مطالعات اسلامي روسیه، طی یک دهه فعالیت مستمر خود در فدراسیون روسیه، همکاری‌های علمی پژوهشی خود را با دانشگاه‌ها و سایر مراکز علمی روسیه و ایران پی‌گرفته است تا به عنوان پلی پژوهشی، فضای مشترکی برای هم‌اندیشی و آگاهی فراهم آورد. برگزاری کنفرانس‌های علمی، شرکت در نمایشگاه‌های کتاب روسیه و کشورهای همسود، تولید منابع علمی و متون درسی، برگزاری دوره‌های آموزشی، و عرضه محتوای تولیدی در وبسایت‌های اینترنتی و حضور در شبکه‌های اجتماعی از جمله زمینه‌های فعالیت این بنیاد است.

[7]. علی‌اکبر کالابکوویچ علی‌اکبراف (Alikber Kalabekovich Alikberov) متولد 1964 داغستان ـ دارای دکترای علم تاریخ، معاون رئیس انستیتو شرق‌شناسی آکادمی علوم روسیه، مدیر مرکز مطالعات آسیای میانه، قفقاز و ایدیل ـ اورال انستیتو شرق‌شناسی آکادمی علوم روسیه ـ مسکو.

[8]. الکساندر ادواردویچ شمیدت (Алекса́ндр Эдуа́рдович Шмидт /A.E.Shmidt) متولد 1871 در آستراخان ـ 1939 تاشکند؛ عرب‌شناس و شرق‌شناس دوره روسیه تزاری و شوروی.

[9]. رینات ایریکوویچ بککین (Рена́т И́рикович Бе́ккин) متولد 1979 سنت‌پترزبورگ؛ دارای دکترای علم اقتصاد، پرفسور آکادمی علوم روسیه، همکار برجسته علمی انستیتو آفریقای آکادمی علوم روسیه.

[10]. رافیق محمدشویچ محمدشین (Ра́фик Мухаме́тшович Мухаме́тшин) متولد 1959 بورناک ـ تاتارستان؛ دارای دکترای علم سیاسی، پرفسور، عضو انجمن دانشمندان آکادمی علوم جمهوری تاتارستان، مدیر دانشگاه اسلامی روسیه ـ کازان.

[11]. الکساندر دیمیتریویچ کنیش (Александр Дмитриевич Кныш) مدیر لابراتور تحلیل و مدلسازی پروسه‌های اجتماعی زیر نظر دانشگاه دولتی سن‌پتربورگ، پرفسور اسلامشناسی بخش شرق‌نزدیک تحقیقات دانشگاه میشیگان ـ ان آربر (ایالات متحده امریکا).

[12]. ماکسیم گنادیویچ رومانوف (Maxim Gennadievich Romanov / Максим Геннадьевич Романов) متولد 1978 پیتربورگ؛ دارای درجه دکترا، همکار علمی انستیتو اطلاعات دانشگاه لایپزیک ـ آلمان. وی از پایاننامه خود با عنوان «تلبیس ابلیس ابن الجوزی به مثابه منبعی در تاریخ اسلام: انتقاد حنبلی تصوف» با راهنمایی پرفسور پاستانیسلاو پروزورف دفاع نموده است. وی در حال حاضر در بخش مطالعات عربی ـ اسلامی دانشکده مطالعات شرق نزدیک دانشگاه میشیگان ـ ایالات متحده امریکا است.

[13]. دیمیتری ولادیمیرویچ میکولسکی (Дми́трий Валенти́нович Мику́льский) متولد سال 1954 مسکو؛ شرق‌شناس، عربی‌دان روس، و دارای دکتری علم تاریخ، همکار علمی سرآمد بخش یادمانهای مکتوب ملل شرق انستیتو شرق‌شناسی آکادمی علوم روسیه ـ مسکو.

[14]. آرا ماگاریان گریگوریویچ (Ара Маргарян Григорьевич) دارای دکترای تخصصی علم تاریخ، محقق مستقل، مسکو.

[15]. سقطرا، مجمع الجزایری در شرق اقیانوس هند است که میان دو قاره آسیا و آفریقا و در دهانه خلیج عدن قرار دارد. این جزایر به کشور یمن تعلق دارد.

[16]. ویتالی ویاچیسلاوویچ نائومکین (Вита́лий Вячесла́вович Нау́мкин) متولد 1945؛ دارای دکتری علم تاریخ، پرفسور، عضو انجمن دانشمندان آکادمی علوم روسیه؛ مدیر علمی انستیتو شرق‌شناسی آکادمی علوم روسیه؛ مدیر بخش دانشکده سیاست جهانی دانشگاه دولتی روسیه (МГУ) ـ مسکو.

[17]. لئونید یفرموویچ کوگان (Коган Леонид Ефимович) متولد 1973 پیتربورگ؛ دارای دکتری علوم فیلولوژی، همکار علمی باسابقه مرکز تحقیقات عربی ـ اسلامی انتسیتو شرقشناسی آکادمی علوم روسیه ـ مسکو.

[18]. ناتالیا ایلینیچنا پریگارینا (Ната́лья Ильи́нична Прига́рина) متولد 1934 مسکو؛ دارای دکترای علوم فیلولوژی، پرفسور، مدیر بخش متن‌شناسی و میراث ادبی بخش یادمانهای مکتوب ملل شرق انستیتو شرق‌شناسی آکادمی علوم روسیه ـ مسکو.

[19]. الکسی الکساندرویچ خیسمتولین (Алексей Александрович Хисматулин) متولد 1966 شهر اسوردلوفسک (نزدیک یکاترینبورگ)؛ شرقشناس، ایرانشناس روسیه؛ دکترای تخصصی علم تاریخ است. همکار علمی ارشد بخش خاورمیانه انستیتو نسخ خطی شرقی آکادمی علوم روسیه ـ سن‌پتربورگ است. کتاب «رسائل امام غزالی»، به ترجمه و تصحیح وی از سوی بنیاد مطالعات اسلامی روسیه منتشر شده است.

[20]. توفیق کامل ابراهیم (Тауфи́к Ка́мель Ибраги́м) متولد 1947 جبله ـ سوریه؛ فیلسوف و اسلامشناس دوره شوروی و روسیه معاصر است. وی پرفسور، و دارای دکترای علم تاریخ است. همکار برجسته علمی انستیتو شرق‌شناسی آکادمی علوم روسیه است. وی یکی از نویسندگان کتاب «اسلام؛ لغتنامه دائرةالمعارفی» است. پیشتر کتاب «تاریخ مقدس بر اساس قرآن کریم» با همکاری بنیاد مطالعات اسلامی روسیه منتشر شده است.

[21]. ناتالی ولادیمیرونا یفرمووا (Наталья Валерьевна Ефремова)؛ دکترای تخصصی علوم فلسفی، همکار پیشکسوت علمی مرکز فلسفه شرقی انستیتو فلسفه آکادمی علوم روسیه ـ مسکو.

[22]. یانیس إشوتس (Yanis Eshots) سرویراستار سالنامه فلسفی ـ عرفانی «اشراق»، که از سوی بنیاد مطالعات اسلامی روسیه منتشر می‌گردد. همکار علمی انستیتو مطالعات اسماعیلی (لندن، بریتانیا) پرفسور دانشگاه لاتویا ـ ریگا. گفتنی است که پیشتر کتاب «مفتاح الغیب» اثر صدرالدین قونوی، توسط آقای اشوتس از عربی به روسی ترجمه شده و با یادداشت ها و مقدمه وی و با نظارت علمی پرفسور پروزورف از سوی بنیاد مطالعات اسلامی روسیه در مسکو منتشر شده است.

[23]. تاتیانا الکساندرونا زاگلوبوتسکایا (Татьяна Александровна Заглубоцкая) همکار علمی بخش یادمانهای مکتوب ملل شرق انستیتو شرق‌شناسی آکادمی علوم روسیه ـ مسکو. همچنین همکار علمی مدرسه پژوهش‌های انسانی روزآمد و آکادمی روسیه‌ای اقتصاد ملی و مدیریت دولتی ریاست جمهوری فدراسیون روسیه (ШАГИ РАНХиГС).

[24]. شامیل شیخعلیئویچ شیخعلی‌یف (Шамиль Шихалиевич Шихалиев) پژوهشگر نسخ خطی و عربی‌دان اهل داغستان است؛ وی دکترای تخصصی علم تاریخ است. همکار ارشد علمی، مدیر بنیاد نسخ خطی انستیتو تاریخ، باستانشناسی و قوم‌نگاری مرکز علمی داغستان آکادمی علوم روسیه ـ مخاچ قلعه است. از وی بیش از 30 عنوان کتاب و مقاله درباره تاریخ اسلام در داغستان منتشر شده است.

[25]. ماخاچ عبداللایویچ موسایف (Махач Абдулаевич Мусаев) متولد 1977 مخاچ قلعه؛ پژوهشگر تراث اسلامی داغستان؛ دکترای تخصصی علم تاریخ، مدیر بخش شرق‌شناسی، معاون انستیتو تاریخ، باستانشناسی و قوم‌نگاری مرکز علمی داغستان آکادمی علوم روسیه ـ مخاچ قلعه.

[26]. لئونید رودالفوویچ سوکیانین (Леонид Рудольфович Сюкияйнен) متولد 1945 پتروزاودسک؛ یکی از کارشناسان برجسته روسیه در زمینه حقوق اسلامی و اقتصاد اسلامی است. دارای دکترای علم حقوق و استاد مدرسه عالی اقتصاد مسکو است. پرفسور سوکیانین، همکار برجسته علمی انستیتو شرق‌شناسی آکادمی علوم روسیه ـ مسکو است. کتاب «اسلام و حقوق بشر» وی، از سوی بنیاد مطالعات اسلامی روسیه منتشر شده است.

[27]. ایشکیل (Ишкиль) عنوانی برای قوانین عرفی در مناطق داغستان است.

[28]. ولادیمیر اولگوویچ بابرونیکف (Владимир Олегович Бобровников) دکترای تخصصی علم تاریخ، مدیر بخش قفقاز مرکز مطالعات آسیای میانه، قفقاز و ایدیل ـ اورال انستیتو شرق‌شناسی آکادمی علوم روسیه ـ مسکو.

[29]. آشیربک قربان‌اویچ مؤمن‌اف (Ashirbek Kurbanovich Muminov) متولد 1959 تاشکند؛ دارای دکترای علم تاریخ، پرفسور، مدیر بخش دین‌شناسی دانشگاه ملی اوراسیایی لئو گومیلیف ـ آستانا (قزاقستان).

[30]. آلفرید کاشافوویچ بوستانوف (Alfrid Kashafovich Bustanov) متولد 1987 امسک ـ روسیه و از تاتارهای سیبری است. وی دارای درجه PhD، پژوهشگر مطالعات اسلامی و تاریخ اسلام در مناطق شمالی اوراسیا (قرن13-21)، استاد و عضو هیئت علمی دانشگاه اروپایی سنت پتربورگ است.

[31]. میخائل کمپر (Michael Kemper) استاد و رئیس بخش مطالعات اروپای شرقی دانشگاه آمستردام؛ وی در زمینه اسلام در روسیه، آسیای میانه و قفقاز تخصص دارد. همچنین در موضوع «مطالعات شرقی در اروپا» کار کرده است.

[32]. مجموعهء اجراها و نمایش‌های از پیش تمرین شده که در صورت لزوم در هر زمانی قابل ارائه و اجرا هستند (فرهنگ عمید).

[33]. افتاندیل صدرخانوویچ ارکین‌اف (Афтандил Садирханович Эркинов) دکترای علم فیلولوژی، پرفسور کافدرای تاریخ فلسفه و منطقه دانشگاه ملی ازبکستان ـ تاشکند.

[34]. مرتضی‌علی سراج‌الدینوویچ گاجی‌یئو (Муртазали Серажутдинович Гаджиев) متولد 1956 مخاچ‌قلعه ـ جمهوری داغستان؛ دارای دکترای علم تاریخ، پرفسور، همکار علمی ارشد انستیتو باستان‌شناسی و قوم‌نگاری مرکز علمی داغستان آکادمی علوم روسیه.

[35]. امری رضایویچ شیخ‌سعیداف (Амри́ Рза́евич Шихсаи́дов) شرق‌شناس، تاریخدان، اسلامشناس؛ دارای دکتری علم تاریخ، پرفسور، همکار سرآمد علمی انستیتو تاریخ، باستانشناسی و قوم‌نگاری مرکز علمی داغستان آکادمی علوم روسیه ـ مخاچ قلعه. پیشتر اثر «فهرست نسخ خطی عربی و کهنه‌چاپ‌ها: مجموعه ضیاءالدین یوسف حاجی الکوریخی» از وی و همکارانش با حمایت بنیاد مطالعات اسلامی روسیه در سال 2011 منتشر شده است.

[36]. بختیار میرزایویچ باباجانوف (Бабаджанов Бахтиер Мираимович) دارای دکتری علم تاریخ، همکار علمی سابق انستیتو شرق‌شناسی «البیرونی» آکادمی علوم ازبکستان ـ تاشکند.

[37]. الیزاوئتا گاوریلوونا نکراسووا (Елизавета Георгиевна Некрасова) دکترای تخصصی علم تاریخ، پژوهشگر مستقل، تاشکند ـ ازبکستان.

[38]. ایلیا ولادیمیرویچ زایتسف (Илья Владимирович Зайцев) متولد 1973 مسکو؛ تاریخدان و شرقشناس روس، دارای دکترای علم تاریخ، مدیر مرکز انستیتو اطلاعات علمی در زمینه علوم اجتماعی آکادمی علوم روسیه ـ مسکو.

[39]. این بخش بر اساس زندگینامه خودنوشت استانیسلاو پروزورف نگارش یافته است که در آغاز کتاب آرس اسلامیکا منتشر شده است.

[40]. وارونژ (Воро́неж)، شهری در منطقه فدرال مرکزی واقع در بخش اروپایی فدراسیون روسیه است.

[41]. پیوتر آفاناس‌یئویچ گریازنئویچ (Пётр Афана́сьевич Грязне́вич) متولد 1929 سیبری ـ م. 1997 پیتربورگ؛ وی عرب‌شناس، ایران‌شناس و اسلام‌شناس روس دوره شوروی و روسیه است. و در 1953 از دانشکده تاریخ و زبانشناسی دانشگاه کازان فارغ التحصیل شد و در سال 1956 دوره دکتری در بخش عربی شبعه لنینگراد انستیتو شرق‌شناسی آکادمی علوم شوروی را تمام کرد. وی در سال 1961 دکترای تخصصی علوم زبانشناسی را دریافت نمود. از وی آثار پژوهشی متعددی منتشر شده است.

[42]. انَس باقی‌اویچ خالداف (Ана́с Баки́евич Хали́дов) متولد 1929 تاتارستان، متوفای 2001 کازان ـ تاتارستان؛ شرق‌شناس، اسلامشناس، دارای دکترای علوم زبانشناسی، مدیر بخش عربی دپارتمان عربی به نام ایگناتی یولیانوویچ کراچکوفسکی و بخش شرق نزدیک شاخه سن‌پتربورگ انستیتو شرق‌شناسی آکادمی علوم روسیه.

[43]. ویکتور ایوانوویچ بلیایف (Ви́ктор Ива́нович Беля́ев) متولد 1902 تاشکند ـ متوفای 1976؛ عربی‌دان شوروی، متخصص نسخ خطی عربی، پرفسور و کاندیدای علوم زبانشناسی.

[44]. علاوه بر پیوتر آفاناس‌یئویچ گریازنئویچ و استانیسلاو پروزورف، کسئنیا آندریئونا بویکو (Ксения Андреевна Бойко) و سرگی بوریس‌اویچ پئوزنئر (Сергей Борисович Певзнер) نیز در این پروژه همکاری داشته‌اند.

[45]. یئوگئنی ماکسیموویچ پریماکوف (Евге́ний Макси́мович Примако́в) 1929-2015؛ دولت‌مرد و سیاستمدار مشهور روسیه است.

[46]. این اثر از ارزشمندترین آثار دانشنامه‎‌ای تألیف یافته درباره شخصیت‌ها، مفاهیم و اعلام جغرافیایی حوزه روسیه، آسیای میانه و قفقاز است و شایسته است که به زبان فارسی ترجمه گردد. چرا که بسیاری از مدخل‌های آمده در این دایرة المعارف، با استفاده از منابع بومی تألیف یافته است و اطلاعات چندانی درباره موضوعات آن در زبان فارسی موجود نیست.

بنده امیدوار است که در مقال جداگانه‌ای، به معرفی تفصیلی این دانشنامه بپردازد، اما من باب «ما لایدرک کله، لایترک کله»، عجالتا عناوین مقالات 5 جلد نخست تقدیم میگردد، شاید که مورد نیاز و توجه پژوهشگران این حوزه باشد.

نویسندگان این دایرة المعارف از مراکز آکادمیک شهرهایی چون: آستراخان، اوفا، توِر، سن‌پتربورگ، کازان، کراسنودارسکی کرای، مخاچ قلعه، مسکو (فدراسیون روسیه)، باکو (آذربایجان)، برلین، بوخوم، هاله ویتنبورگ (آلمان)، تاکوما پارک ـ مریلند (ایالات متحده امریکا)، خارا، تاشکند، خوقند، سمرقند، (ازبکستان)، اکستر (انگلستان)، سیمفروپل (شبه جزیره کریمه)، پاریس (فرانسه)، آلماتی (قزاقستان)، ریگا (لتونی)، آمستردام (هلند) هستند.

گفتنی است که هر مجلد این دایرة المعارف، مستقلا بر اساس حروف الفبا ترتیب یافته است و ترتیب الفبایی سراسری (کما هو مرسوم)، در انتخاب و نگارش مقالات رعایت نشده است و اولویت انتخاب مدخل‌ها، بر اساس معیارهای دیگری بوده است. در سه جلد نخست این دانشنامه، در کل 255 مقاله به ترتیب ذیل آمده است:

عبدالرحیم باب؛ ابومسلم (از قهرمانان شمال‌شرق قفقاز)؛ ابوسعید میخانی؛ ابوذر (مسجد)؛ آبِز آقا؛ عادت (نهادی مردمی)؛ عجم؛ مسجد عظیم‌اف؛ العیاشی؛ الکدری (حسن افندی داغستانی)؛ الاندراسبانی؛ عبدالله آپانایف؛ مدرسه آپانایف؛ مسجد آپانایف؛ عبیدالله الاعرج؛ آرسلان باب؛ آرچمان آتا؛ آسان الگا؛ احمد الیمنی؛ خواجه عبیدالله احرار؛ باب الابواب؛ بربری (گروهی قومی)؛ بارتولد؛ عالمجان البارودی؛ البصیره؛ بطل حاجی؛ باشقوردستان؛ عطاءالله بایزیتف؛ بلوچ‌ها؛ بی‌بی خانیم (مسجد جامعی در سمرقند)؛ موسی جارالله بیگی‌یف؛ محمود خواجه بهبودی؛ بوغاز داشی؛ بورگا کاش (مقبره‌ای در اینگوش)؛ بلغار (مسجدی در کازان)؛ عبدالرحیم البلغاری؛ برهان الدین قیلیج؛ امام بخاری؛ بهاءالدین بلغاری ویسی؛ یوسف الورّاق؛ وهابی‌ها؛ ویس حاجی؛ اروپای شرقی؛ مقبره شرقی (شهر بلغار)؛ حسن‌عطا گابشی؛ عبدالسلام عبدالرحیموف؛ احمد الغضائری؛ غازی محمد داغستانی؛ مسجد علی‌اف (در کازان)؛ عالیه؛ اسماعیل بیگ گاسپرینسکی؛ گؤزلی آتا؛ خواجه عبدالخالق غجدوانی؛ نارمات غلام آتا؛ گل سرخ (مراسم)؛ ابراهیم گلشنی؛ گلشنیه؛ دوره (فدیه)؛ داغستان؛ داملّا؛ دانا آتا؛ محمد دربندی؛ درویشانه؛ درپوش؛ دخمه؛ جذبه؛ جینه (کتاب)؛ جمشدی (گروه قومی)؛ خواجه اسلام جویباری؛ جوما (مسجد جمعه دربند)؛ دودالانی آیساندیر (عبدالله بخاراچی)؛ دوکچی ایشان؛ دوکچی ایشان خجوی؛ دلدل علی (مکانی مقدس در دربند)؛ مسجد جامع؛ مسجد زاکاباننا؛ زمخشری؛ زنگی آتا؛ زنجیرلی مدرسه (باغچه‌سرای)؛ عبدالرشید ابراهیموف؛ ابراهیم حضرت (شیخ نقشبندی ازبکستان)؛ ایج‌بوبی (مدرسه‌ای در تاتارستان)؛ علم لدنّی؛ اسکندر پاشا (اسکندر مقدونی)؛ مسجد ایسکی تاش؛ مجله اسلام (=اسلام مجله‌سی)؛ نشریه الاصلاح؛ الاسحاقیه (از فرق شیعی)؛ ایسخیج باب؛ ایشان (عنوان)؛ عشقیه (شطاریه/بسطامیه)؛ قزاقستان؛ قیزیل‌اینو؛ الکلابادی؛ قلندریه؛ ضیا کمالی؛ کاروان‌سارای؛ کاراچای (بخشی از جمهوری قاراچای ـ چرکس)؛ قارغالی (باشقوردستان)؛ علاءالدین الکاسانی؛ قاف (کوه)؛ قفّال شاشی؛ اوماخان کاچایف؛ علی کایایف؛ الکیکونی (ابومحمد مدنی ککنی داغستانی)؛ کیمیای سعادت؛ کیست‌ها/کیستین‌ها (گروهی قومی در گرجستان)؛ کوو آتا؛ قرآن بایسنقری؛ قرآن در روسیه؛ قاری؛ قریم (=شبه جزیره کریمه)؛ نجم‌الدین کبری؛ کبرويّه؛ حاجی محمد قدوقی داغستانی؛ قول شریف (مسجد)؛ سید امیر کلال؛ کونتا-حاجی کیشی؛ قربانعلی‌اف‌ها (خاندانی اهل علم باشقورد)؛ قربان مراد ایشان (مکانی مقدس در اطراف گؤک‌تپه ترکمنستان)؛ عبدالناصر قرصاوی؛ کیشکار (قیش‌قار، روستایی در بخش آرچه تاتارستان)؛ قیز بی‌بی (خانقاه زنانه ـ ازبکستان)‌؛ قیرخ‌لار (زیارتگاه؛ قبرستانی مجاور دیوار شمالی دربند، روبروی دروازه قیرخلار قاپی)؛ کشنه (معماری یادبود مقابر اوائل مسلمانی ترکها در آسیای میانه و ایدیل ـ اورال؛ از کشنه‌های معروف: بندربیکه، قیزیل مچید، تمرلان، تربه‌خانه، حسین‌بک)؛ یوسف لکزی؛ مامموس لکزی دربندی؛ لوح؛ لطف‌الله چوستی؛ لبِ حوض؛ مخدوم معظم؛ صلاح‌الدین مجیدی؛ مقبره؛ مکتب؛ کیچی مناره (مناره کوچک؛ در بلغار)؛ منصور (شیخ اوچرمان)؛ مسجد مرجانی؛ شهاب‌الدین مرجانی؛ مرثیه؛ مسکره (/مچکره؛ روستایی در تارستان)؛ مثنوی‌خوانی؛ مخدوم اعظم (سید احمد خواجگی بن جمال‌الدین کاسانی ده‌بیدی)؛ محکمه شرعیه؛ مَهر (مهریه)؛ مشرب (شاه مشرب دیوانه)؛ کاظم مچیلانی؛ معراج؛ مسکو؛ المبيّضه؛ مجدّديّه؛ موسی خان خواجه ده‌بیدی؛ مصلّا؛ مصلّا مروه؛ فراکسیون مسلمانان [دومای دولتی روسیه]؛ تمبر مسلمانان؛ روحانیت مسلمان؛ محمد غازی سمرقندی؛ خواجه محمد پارسا؛ محمد رفیع؛ مدرسه محمّدیه؛ امیر علیشیر نوائی؛ نقشبند (بهاءالدین محمد بخاری)؛ نقشبندیه؛ نماز؛ نمازگاه بخارا؛ نمازگاه قَرشی؛ نکاح؛ النسبه؛ نوگای‌ها (نوغای‌ها)؛ ندیرخان دُملا؛ اولیا؛ اوک‌سویاک؛ انجمن روحانیان مسلمان اورنبورگ (=اورنبورگ مسلمان دینیه نظارتی)؛ اُتین (اصطلاح عبادی ازبکی)؛ پنجه؛ پَرنجه؛ پیر؛ پای کلان؛ پُره‌دوز، خواجه؛ الربغوزی، برهان‌الدین؛ رونقی، فیض‌الله؛ رمضان (مسجد)؛ زین‌الله رسول‌اف؛ رسولیه؛ رینات؛ رقیه (تعویذ، افسون)؛ سگنه (گور دخمه)؛ سادات ترمذ؛ صدر ضیا (محمد شریف جان مخدوم)؛ سای‌ییل (سای‌ایل بایرام)؛ السمعانيّه؛ السمرقندی (علاءالدین محمد)؛ سنت‌پیترزبورگ؛ صفر کاچتی (/صفر چیقدی)؛ سفید بُلَند؛ قفقاز شمالی؛ سیت نجپی (/سید نجفی)؛ مسجد نورالله؛ ساکت؛ استرلیباش‌اوا؛ استرلیتاماق؛ سلیمان‌اف، عبدالوهاب؛ سلطان سادات؛ صوفی؛ التصرّف؛ تاتارستان؛ توبه (مسجد)؛ توِر (شهر)؛ الترمذی؛ توغ؛ توقایف‌ها؛ توره؛ تُرکِ جندی؛ ترکمنستان؛ اوجاقبیر؛ عثمانیه؛ عثمان‌اف، خیرالله؛ اصول جدید؛ فقیری؛ فخرالدین‌اف، رضاءالدین؛ فطرت؛ الفقّاعی؛ حج از روسیه؛ الخدیر؛ هزاره؛ حظیره؛ حظیره چشمه ایوب؛ حضرت امام؛ ختم یازدهم؛ ختنه توی؛ خواجگان؛ حکمت؛ هندوستانی؛ حجره؛ حذیفه بن الیمان (مسجد)؛ حسین‌اف، م؛ حسینیه (1)؛ حسینیه (2)؛ خوشتادا (آبادی در داغستان)؛ اداره مرکزی روحانیت مسکو؛ ماوراءالنهر؛ ترکستان؛ چشمه ایوب؛ چچن ـ اینگوش؛ چلّه؛ چهل‌تن؛ چراغ‎دان؛ چیستوپُل (= چیستای ـ تاتارستان)؛ الچوکوری؛ چخار بکر؛ شمائیل؛ شمس الأئمة؛ شاه مردان؛ شولان؛ شیخ آل‌اف.

مقالات جلد چهارم: جهانگیر آبزگیلدین؛ عظیمی؛ آق ایشان؛ احمد یسوی؛ باباخانوف‌ها؛ البیلقانی؛ البردعی؛ البردیجی (احمد بن هارون)؛ بی‌بی زودمراد؛ بی‌بی سه‌شنبه؛ بیلر (تپه‌دژ و محوطه باستانی در نزدیکی شهر بلغار ـ تاتارستان)؛بابای آب (مزار)؛ بای‌لر ساباسی؛ بلغار (محوطه باستانی و شهردژ)؛ مسجد بورنایف؛ الدربندی (2)؛ جامی؛ الجنزی؛ جریدة داغستان؛ دعاء؛ آلابوقا (محوطه باستانی)؛ ذکر جهر؛ عبرت؛ ایسماموت آتا (داش‌اغوز ـ ترکمنستان)؛ اخلاص (مسجد)؛ ایشان ایت‌ییمس (ات‌یئمز/به معنی گوشتنخور)؛ یسویه؛ یینلی ملّا؛ الکرخی (محمدطاهر کاراخی داغستانی)؛ قاسم شیخ؛ کُکیل (مدرسه)؛ کوگونور؛ قوچقور آتا؛ مداح؛ برهان‌الدین المرغینانی؛ مشهد آتا؛ مئانا بابا؛ مدینه (مسجد)؛ المرجئه؛ المطرّزی؛ محمد صادق؛ مهر نماز؛ مُهر پیر دستگیر؛ مشکل کشاد؛ نقشبندیه مجددیه؛ نمازگاه گذرا؛ نمازگاه کسبی؛ نمازگاه سمرقنده؛ نمازلیق؛ النسفی؛ نیژنی کامسک(/توبن کاما)؛ نظام؛ نیازقلی الترکمانی؛ نسا؛ اولات؛ رسولیف (شهر)؛ رحمانقول‌اف، آ.؛ اداره روحانیت مسلمان آسیای میانه و قزاقستان؛ سیف‌الله قاضی؛ سرخس بابا؛ سید برهان‌الدین‌اف، خ.ف.ب؛ سیاوش؛ اسماعیل؛ مسجد سلطان‌اف؛ تان؛ تخت سلیمان؛ تاش‌کیچو (داش‌کئچی)؛ اوفا؛ حزینی؛ همدانی؛ حمزه بک؛ خانی؛ علّام‌الدین خان‌اسلام‌اف؛ خواجه کعبه؛ خواجه حلیم؛ الهدایه؛ خدای‌بردی غجدوانی؛ خدای‌داد؛ الشیروانی؛ شورای اسلامی؛ شورای علما؛ شوشه‌نر.

جلد پنجم نیز شامل 78 مدخل به ترتیب الفبایی از 26 نویسنده از کشورهای روسیه، هلند، ایالات متحده آمریکا، لتونی و فرانسه می باشد. مقالات مندرج در این مجلد به قرار ذیل است: آجارخا (اژدها)؛ آخوند؛ آدیغیه؛ مقبره سامانیان؛ ابراهیم نقاش؛ المالی، محمد شیروانی داغستانی؛ عرب آتا (مقبره)؛ آستراخان (اوبلاست/منطقه)؛ امام‌زاده؛ اورنبورگ؛ اوسیشی؛ اولیاء؛ ایشان املا (مزار امامزاده علی‌اکبر بن امام حسن العسکری ـ بخارا)؛ باب القیامة؛ بالای حوض؛ بالیکلی کول؛ بخارا (1)؛ بخارا (2)؛ بخارا (3)؛ بلبلیه امامزاده‌سی؛ بی‌بی هیبت؛ پاراو بی‌بی (مقبره ـ ترکمنستان)؛ پُرخان (شامان نزد ترکمنان)؛ ترویتسک؛ تفسیر نعمانی؛ تواریخ بلغاریه؛ جنّ؛ ایگیت بابا (=جیگیت جایداق آتا)؛ چیله آغاچ؛ حاجی علی الچوخی؛ حسینیه‌خانا (بخارا)؛ خلوتیه؛ حوض نو؛ خاندان آگییف؛ خلیفه خدای‌داد؛ خلیفه نیازقلی؛ خواجه پارسا؛ خواجه زین‌الدین؛ خواجه عبد بیرون (بنای تاریخی)؛ خواجه محمد بشاره (مقبره)؛ قوش مدرسه 1 (/قوشا مدرسه)؛ قوش مدرسه 2؛ دعای آس (دعای برای مرحوم)؛ رسالت در دنیای تاتارا (تاتار دنیاسنده رسالت؛ مقاله‌ای از موسی جارالله بیگییف)؛ روضه‌خوان؛ زکات؛ سلطان سنجر؛ سمیپالاتینسک (سمی‌پولات ـ مرکز مشهور اسلامی در شرق قزاقستان)؛ سید بابا خواجه‌تایفسکی؛ سید بندکُشای (سید پابند ـ مزار، بخارا)؛ سید جمال (مکانی مقدس در ترکمنستان)؛ شیخ (عنوان)؛ السوگوری، عبدالرحمان حاجی؛ صفا ولی قلندر (/حاجی بابا صفا، سمرقند)؛ عبدالله خان تورا؛ عرب عطا؛ علیرضا عبد عبدالرحمان جان؛ الفرغانی؛ قاری؛ کازان (/قازان ـ شهر)؛ غازی منصور؛ قبرستان مسلمانان دانیلوفسکا (مسکو)؛ قبرستان مسلمانان کالوژزسکی زاستاو (مسکو)؛ قدیر نیاز؛ قدیمیسم؛ قرآن هدایتلری (تفسیر مخطوط متکلم تاتار، زین‌الدین کمالی)؛ قرآن در ترکمنستان؛ کیتابخانا (بنای کتابخانه و بلوک ملا پیروی ـ بخارا)؛ کیشکی قدیم (ایچکه قییشقی ـ باشقوردستان)؛ گاوکشان (بنایی در بخارا)؛ محمود خواجه خاوند [نقشبندی بخاری] (مشهور به مخدوم نوران)؛ مریدیسم؛ مغاک عطاری (مسجد ـ بخارا)؛ الموخی، محمد؛ محی‌الدینوف، خواجه عصام‌الدین؛ نسخ خطی قرآن (موجود در موزه تاریخی بهاءالدین نقشبند بخارا)؛ نسفی، عزیز؛ نور محمد اولیا؛ یامغور دعاسی (دعای باران)؛ یورو اسلام (اسلام اروپایی)؛ یولداش مولوی (محمد یولداش محمدعمر اوغلی).

[47]. خواندن به سبک اسلامی یا قرائت متون اسلامی «Хрестоматию по исламу»، منتخبی از مجموعه متون اسلامی همراه با ترجمه توضیحی ـ تصحیحی در موضوعات مختلف و مکاتب عقیدتی ـ حقوقی اسلامی است. که جهت آموزش طیف گسترده‌ای از دانشجویان شرق‌شناسی، کلام، فلسفه و تاریخ طراحی شده بود. با این برنامه دانشجویان دوره دکتری نخستین کسانی در روسیه جدید بودند که اسلام‌شناسان حرفه‌ای شدند که امروزه در ادامه سنت مکتب لنین‌گرادی ـ پیتربورگی اسلام‌شناسی آکادمیک در روسیه (سنت پتربورگ، مسکو) و کشورهای دیگر (ازبکستان، قزاقستان، آذربایجان و ایالات متحده) کار می‌کنند.

[48]. این فهرستواره، بر اساس تأخّر تاریخی تنظيم شده است.

[49]. Прозоров С.М. Ислам как идеологическая система. Т. II. М.: Наука — Восточная литература, 2016. 365 с. ISBN 978-5-02-039757-6.

[50]. Прозоров С.М. Классическое исламоведение (введение в исламоведение). Программа спецкурса лекций для студентов Восточного факультета СПбГУ. СПб., 2009. 95 с.

[51]. Прозоров С.М. Ислам как идеологическая система; Ин-т востоковедения, С.-Петербург, фил. — М.: Вост. лит., 2004. — 471 л. — ISBN 5-02-018366-0 (в пер.).

[52]. Ислам и арабо-мусульманская культура: Программа учебного курса. СПб., 1996.

[53]. ал-Фахри, ‘Али ибн Мухаммад ибн ‘Абдаллах. Китаб талхис ал-байан фи зикр фирак ахл ал-адйан (Краткое разъяснение к перечню последователей разных вер). Факсимиле рукописи. Издание текста, предисловие, краткое изложение содержания и указатели С.М.Прозорова. Ответственный редактор М.Б.Пиотровский. ППВ, LXXXIV, М., 1988.

[54]. аш-Шахрастани, Мухаммад ибн ‘Абд ал-Карим. Книга о религиях и сектах (Китаб ал-милал ва-н-нихал). Часть 1. Ислам. Перевод с арабского, введение и комментарий С.М.Прозорова. Ответственный редактор А.Б.Халидов. ППВ, LXXV, М., 1984.

[55]. Прозоров С.М. Рукопись сочинения ал-Фахри (IX/XV в.) по истории религий в собрании ЛО ИВАН СССР / Ислам: Религия, общество, государство. Сборник статей. Отв. редакторы П.А. Грязневич и С.М. Прозоров. М.: Наука. ГРВЛ, 1984, 102-110.

[56]. Прозоров С.М. Арабская историческая литература в Ираке, Иране и Средней Азии в VII — середине X. Шиитская историография. ГРВЛ, М., 1980.

[57]. ан-Наубахти, ал-Хасан ибн Муса. Шиитские секты. Перевод с арабского, исследование и комментарий С.М. Прозорова. ППВ, XLIII. М., 1973.

[58]. ан-Наубахти, ал-Хасан б. Муса. «Шиитские секты» (Исследование, перевод, комментарии) / Автореферат дисс. на соискание уч. ст. канд. ист. наук. Л., 1970. 20 с.

[59]. این اثر به عنوان اثر برتر پژوهشی و حائز رتبه نخست در بخش اسلام نخستین دور «جایزه منطقه‌ای کتاب سال اسلام و ایران در حوزه روس‌زبان» شد. این جایزه به ابتکار و پیشنهاد بنیاد مطالعات اسلامی روسیه و از سوی رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در فدراسیون روسیه با همکاری دبیرخانه جایزه جهانی کتاب سال جمهوری اسلامی ایران، موسسه خانه کتاب ایران، بنیاد بین المللی ایران شناسی - مسکو، بنیاد مطالعات اسلامی - مسکو، انستیتو اطلاعات علوم اجتماعی آکادمی علوم فدراسیون روسیه، انستیتو شرق شناسی آکادمی علوم فدراسیون روسیه، روز پنجشنبه 11 آذر 1395 در کتابخانه ادبیات خارجی رودمینو ـ مسکو برگزار شد.

[60]. Муминов А.К. Ханафитский мазхаб в истории Центральной Азии / Под редакцией С.М.Прозорова. Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2015.– 400 с.

[61]. Русские учёные об исмаилизме / Под ред. С. М. Прозорова, Х. Элназарова. СПб.: Филологический факультет СПбГУ; Нестор-История, 2014. 312 с., ил.

[62]. این جلد شامل 78 مدخل به ترتیب الفبایی از 26 نویسنده از کشورهای روسیه، هلند، ایالات متحده آمریکا، لتونی و فرانسه می‌باشد.

[63]. Ислам на территории бывшей Российской империи: Энциклопедический словарь. Вып. 5 / Составитель и ответственный редактор С.М.Прозоров. Научные консультанты О.Ф.Акимушкин, B.O.Бобровников. Указатели С.М.Прозоров, Т.Н.Сатпаева. М.: Восточная литература, 2012. 232 с.: ил.

[64]. این چاپ شامل مجموعه مقالات سه جلد نخست این دائرة المعارف است که پیشتر در مجلدات نسبتا کم‌حجمی منتشر شده بود که با اصلاحات و تجدید نظر و درهم‌کرد مقالات به ترتیب الفبایی و با صفحه‌آرایی جدید در یک مجلد نشر یافته است. در این مجلد 255 مدخل آمده است.

[65]. Ислам на территории бывшей Российской империи: Энциклопедический словарь. Том I / Составитель и ответственный редактор — С.М.Прозоров; научные консультанты — О.Ф.Акимушкин, В.О.Бобровников, А.Б.Халидов; указатели — А.А.Хисматулин; = Islam in the territories of the Former Russian Empire: Encyclopaedic Lexicon. Vol. I / ed. by Stanislav M. Prozorov. — M. : Вост. лит., 2006—. — ISBN 5-02-018209-5; Т. I. — 2006. — 655 с.: ил. — ISBN 5-02-018420-9 (в пер.)

[66]. ولادیمیر فئودروویچ گیرگاس (Владимир Фёдорович Гиргас) (1835-1887 کی‌یف) زبانشناس، شرقشناس و عربی‌دان روس.

[67]. Гиргас В.Ф. Арабско-русский словарь к Корану и хадисам. — СПб.: «Издательство «Диля», 2006. — 928 с. [Переиздание «Словаря к Арабской хрестоматии и Корану» проф. В.Ф.Гиргаса (Казань, 1881); подготовили С.М.Прозоров и М.Г.Романов].

[68]. Ислам на территории бывшей Российской империи: Энциклопедический словарь. Выпуск 4. Составитель и ответственный редактор С. М. Прозоров; Указатели А. А. Хисматулин; Научный консультант О. Ф. Акимушкин [Islam in the Former Russian Empire: Encyclopaedic Lexicon. Fasc.4.] — М.: Вост. лит., 2003. — 160с:ил. — ISBN5-02-0181359-8 (в обл.).

[69]. Аликберов А.К. Эпоха классического ислама на Кавказе: Абу Бакр ад-Дарбанди и его суфийская энциклопедия «Райхан ал-хака’ик» (XI-XII вв.) / А.К. Аликберов. Ответственный редактор С.М. Прозоров — М.: Вост. лит., 2003. — 847 с: ил., карты. — (Культура народов Востока : Материалы и исслед.: Осн. в 1969 г. / Редкол.: Ю.А. Петросян (пред.) и др.). — ISBN 5-02-018190-0 (в пер.).

[70]. Ислам на территории бывшей Российской империи. Энциклопедический словарь. Выпуск 3. Составитель и ответственный редактор С. М. Прозоров; Указатели А. А. Хисматулин; Научные консультанты: О. Ф. Акимушкин, А. Б. Халидов. М.: Издательская фирма «Восточная литература» РАН, 2001. — 184 с: ил.

[71]. لاریسا نیکولایئونا کارسکایا (Лариса Николаевна Карская) متولد 1938 پترودوارتس -2003؛ شرق‌شناس و کتابشناس، تاریخدان ـ عرب‌شناس، تاریخدانِ شرقشناسی. فارغ التحصیل انستیتو شرقشناسی لنینگراد (1960) با گرایش کشورشناسی ـ شرقشناسی با تخصص در «تاریخ ایران».

[72]. یوری یفیمویچ بارشوفسکی (Юрий Ефимович Борщевский) 1924-1984؛ شرقشناس، زبانشناس، متن‌شناس و مترجم. متخصص مشهور در حوزه ادبیات فارسی (جغرافیایی، ملی) و کتابشناسی.

[73]. سرگی گریگوریویچ کلیاشتورنی (Сергей Григорьевич Кляшторный) 1928-2014؛ دارای دکترای علم تاریخ. همکار علمی برجسته انستیتو نسخ خطی شرقی آکادمی علوم روسیه.

[74]. Карская Л.Н. Аннотированная библиография отечественных работ по арабистике, иранистике и тюркологии 1818-1917 гг. Отв. редакторы Ю.Е.Борщевский, С.Г.Кляшторный, С.М.Прозоров. М., 2000.

[75]. Ислам на территории бывшей Российской империи. Энциклопедический словарь. Выпуск 2. Составитель и ответственный редактор С. М. Прозоров; Указатели А. А. Хисматулин; Научные консультанты: О. Ф. Акимушкин, В. О. Бобровников, А. Б. Халидов. М.: Издательская фирма «Восточная литература» РАН, 1999. — 167 с: ил. Prozorov S.M. A unique manuscript of a biographical dictionary by a Khorezmian author // Manuscripta Orientalia. Vol. 5, № 2. June, 1999, pp. 9-17.

[76]. Ислам на территории бывшей Российской империи. Энциклопедический словарь. Выпуск 1. Составитель и ответственный редактор С. М. Прозоров; Указатели А. А. Хисматулин; Научные консультанты: О. Ф. Акимушкин, А. Б. Халидов. М.: Издательская фирма «Восточная литература» РАН, 1998. — 159 с: ил. ISBN 5-02-018047-5

[77]. Хрестоматия по исламу. Составитель и ответственный редактор С.М.Прозоров. М.: Наука. ИФВЛ, 1994.

[78]. [Авт. разд. 4 — «Вероучение ислама» (с. 59-75), и разд. 5 — «Идейные течения и расхождения в исламе» (с. 76-113):] Ислам: история, философия, богослужение. Баку, 1994 (на аз. яз.).

[79]. یفیم آناتولییویچ رضوان (Ефи́м Анато́льевич Ре́зван) متولد 1957م ـ پیتربورگ؛ عربی‌شناس، قرآن‌پژوه و اسلام‌شناس مشهور روس. دارای دکترای علم تاریخ، پرفسور، سرویراستار نشریه پژوهشی بین‌المللی شرق‌شناسی «manuscript orientalia».

[80]. دمیتری ولادیمیرویچ یرماکوف (Дмитрий Владимирович Ермаков) عربی‌دان و اسلام‌پژوه روسیه‌ای.

[81]. Ислам: Историографические очерки. Под общей ред. С.М.Прозорова. [Резван Е.А. Коран и коранистика; Ермаков Д.В. Хадисы и хадисная литература; Кныш А.Д. Суфизм] — М.: Наука. Главная редакция восточной литературы, 1991. — 228 с. ISBN 5-02-017284-7

[82]. Ислам. Энциклопедический словарь. Ответственный редактор С. М. Прозоров. М.: Наука. ГРВЛ, 1991.

[83]. گئورگی واسیلیویچ میلوسلاوسکی (Милославский Георгий Васильевич) 1946-2001؛ عربشناس، اسلامشناس از انستیتو شرق‌شناسی آکادمی علوم روسیه.

[84]. [Ред., авт. предисл. (совм. с М.Б. Пиотровским и Г.В. Милославским) «Ислам как историческое явление» и 40 ст.:] Ислам: Словарь атеиста. М., 1988.

[85]. [Авт. разд. «Шиитская доктрина верховной власти» (с. 24-29); «История эволюции светских ("общинного" и "сакрального") представлений о власти» (с. 29-34) (совм. с М.Б. Пиотровским):] Ислам в современной политике стран Востока. М., 1986.

[86]. Ислам: Религия, общество, государство. Сборник статей. Отв. редакторы П.А. Грязневич и С.М. Прозоров. М.: Наука. ГРВЛ, 1984.

[87]. [Автор 45 ст.:] Ислам: Краткий справочник. М.: Наука, 1983; 2-е изд. М.: Наука, 1986.

[88]. حکیم ائل‌نظراف (Hakim Elnazarov) هماهنگ‌کننده‌ی مطالعات آسیای‌میانه مؤسسه انستیتو مطالعات اسماعیلی ـ لندن، انگلستان.

[89]. Прозоров С.М. Арабская рукопись неизвестного сочинения ал-Муфаддала ал-Джу‘фи (ум. до 183/799 г.) по ранней шиитской догматике // Русские учёные об исмаилизме / Под ред. С.М.Прозорова, Х.Элназарова. СПб.: Филологический факультет СПбГУ; Нестор-История, 2014. С. 229—240.

[90]. Прозоров С.М. Духовные ценности суфиев в надписях на личных вещах (по материалам арабской рукописи сочинения по суфизму ‘Азизи Шайзалы, ум. в 494/1100 г.) // Письменные памятники Востока, 1(20), 2014. С. 114—125.

[91]. سالنامه فلسفی ـ عرفانی اشراق (Ишрак: ежегодник исламской философии) به سر ویراستاری دکتر یانیس اشوتس (استاد لتونی الاصل مقیم لندن) و با همکاری انستیتو فلسفه آکادمی علوم روسیه، موسسه حکمت و فلسفه ایران و انتشارات واستوچنایا لیتراتورا، توسط بنیاد مطالعات اسلامی روسیه منتشر می‌گردد و پژوهش‌های جمعی از اساتید برجسته فلسفه و عرفان اسلامی از سراسر جهان در آن منتشر می‌گردد. از سال 2010 تاکنون 7 شماره از آن در موضوعات مختلف فلسفی ـ عرفانی منتشر شده است.

اشراق 1: مشتمل بر چهل مقاله در موضوعات مختلف فلسفه و عرفان اسلامی است.

اشراق 2: با موضوع تخصصی سهروردی و حکمت اشراق، شامل 15 مقاله به زبان روسی و 21 مقاله به زبان‌های انگلیسی و فرانسوی است.

اشراق 3: با موضوع اختصاصی «ابن عربی و مکتب او» در بردارنده حدود 40 مقاله است که در 654 صفحه در خرداد 1391 منتشر شد.

اشراق 4: در موضوع خواجه نصیر و عصر او و فلسفه اسماعیلی است؛ در انتشار این شماره انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و مؤسسه پژوهشهای اسماعیلی نیز همکاری داشته‌اند. اشراق چهار، در 631 صفحه، با 36 مقاله است که 12 مقاله از اين مجموعه توسط محققان ایرانی و الباقی آثار پژوهشگران روس و كشورهای بلژيك، سوييس، لبنان، پاكستان، ژاپن، كانادا، ايتاليا آمريكا و انگليس فرانسه، تاجیکستان، لاتویا را دربر دارد.

اشراق 5: مکتب فلسفی شیراز و مکتب فلسفی اصفهان پیش از ملاصدرا موضوع این شماره اشراق است.

اشراق 6: درباره صدرالمتألهین شیرازی، حکمت متعالیه و مکتب صدرایی است. شماره ششم اشراق در برگیرنده 23 مقاله به زبانهای روسی، انگلیسی و فرانسوی می باشد.

اشراق 7: درباره فلسفه ایران در دوره قاجار و پهلوی است. این شماره دربردارنده 23 مقاله به زبان روسی و انگلیسی است.

شماره هشتم اشراق در دست نشر، و شماره نهم نیز در حال آماده‌سازی است.

[92]. Прозоров С.М. Мистическая любовь к Богу (ал-махабба) как доминирующая идея суфийского Пути (ат-тарика) // Ишрак : ежегодник исламской философии. 2014. № 5. C. 249—267.

[93]. Прозоров С.М. Пророк Мухаммад в суфийской традиции как совершенное воплощение Мистической любви к Богу // Ишрак: ежегодник исламской философии: 2013. №4. М.: Восточная литература, 2013. С. 512—525.

[94]. Прозоров С.М. Многообразие форм бытования ислама как историческая основа веротерпимости в современном многоконфессиональном обществе // Ислам в мультикультурном мире — 2012: Сборник материалов и тезисов 2-го Казанского международного научного форума. 29—31 окт. 2012 г. Казань: Арт-Лоджик, 2012. С. 5—7.

[95]. Прозоров С.М. Научное исламоведение в современной России: проблемы и перспективы // 1-й Казанский международный научный форум «Ислам в мультикультурном мире» 1-3 ноября 2011 г. (г. Казань, Республика Татарстан). М.: Изд-во Казанского ун-та, 2012. С. 151—155.

[96]. Прозоров С.М. Мистическая любовь к Богу (ал-махабба) как доминирующая идея суфийского Пути // 1-й Казанский международный научный форум «Ислам в мультикультурном мире» 1-3 ноября 2011 г. (г. Казань, Республика Татарстан). М.: Изд-во Казанского ун-та, 2012. С. 247—249.

[97]. Мистическая любовь к Богу (ал-махабба) в учениях хорасанских суфиев IX-XI вв. // Средневековые города Туркменистана в системе Евразийской цивилизации: Мат. Международной научной конференции (28-30 марта 2012 г.) = Mystic Love for God (al-mahabba) in the Teachings of Khorasan Sufis of IX-XI Centuries. Medieval Cities of Turkmenistan in the System of the Eurasian Civilization. Abstracts of reports of the International Scientific Conference (March 28-30, 2012). Ashabat, Ylim, 2012. P. 476-480.

[99]. Арабская рукопись сочинения 'Азизи Шайзалы (ум. в 494/1100 г.) как источник по истории суфизма // Мат. Международного научного симпозиума, посвященного 90-летию действительного члена Национальной академии наук Азербайджана, Героя Советского Союза Зии Муса оглы Буниятова, «Историография и источниковедение средневекового мусульманского Востока». Баку, 7-8 мая 2012 г. Баку: «Элм», 2012. C. 179-182.

[100]. Мухаммад б. ‘Абд ал-Карим аш-Шахрастани. Книга о религиях и религиозно-философских учениях / Предисловие, перевод с арабского и комментарий С.М.Прозорова // Ишрак. : ежегодник исламской философии: 2012, №3. С. 573—600.

[101]. Прозоров С.М. Заметки об исламе // Исламоведение. №1(7). Махачкала: издательство ДГУ, 2011. С. 73―83.

[102]. Прозоров С.М. Научное исламоведение в контексте исламского образования в России // Письменные памятники Востока. 1(14), 2011. С. 270—278.

[103]. استپان کونرمن (Stephan Conermann) متولد 1964؛ دارای دکترای مطالعات شرقی و مطالعات اسلامی (1996)، استاد مطالعات اسلامی انستیتو مطالعات شرقی و آسیایی دانشگاه بن ـ آلمان؛ عضو هیئت مدیره بنیاد آنه ماری شیمل.

[104]. Prozorov S.M. The Leningrad/St. Petersburg School of Scientific Islamology // The Heritage of Soviet Oriental Studies. Ed. by M.Kemper & S.Conermann. London & New York: Routledge, 2011. P. 112-123.

[105]. Мухаммад б. 'Абд ал-Карим аш-Шахрастани. Книга о религиях и религиозно-философских учениях / Перевод и комментарии С.М.Прозорова // Ишрак: ежегодник исламской философии : 2011. №2. M.: Восточная литература, 2011. С. 150―188.

[106]. Prozorov S. Prophet Muhammad in the Sufi Tradition as the Perfect Manifestation of Mystical Love of God // East and West: Common Spiritual Values, Scientific-Cultural Links. International Ibn al-Arabi Symposium dedicated to the 70th Anniversary of Prof. Dr. Aida Imanguliyeva (9-11 October, 2009 – Baku). Istanbul: Insan Pulications, 2010. P. 559-576.

[107]. Прозоров С.М. Пророк Мухаммад в суфийской традиции как совершенное воплощение Мистической любви к Бoгy // Письменные памятники Востока. 2(11), осень-зима, 2009. С. 114-125.

[108]. Прозоров С.М. Пророк Мухаммад в суфийской традиции как совершенное воплощение Мистической любви к Богу // Восток и Запад: общие духовные ценности и научно-культурные связи. Баку, с. 119-121.

[109]. شهاب‌الدين هارون بن بهاءالدين بن سبحان بن عبدالکريم مرجاني قازاني (1818-1889م) ـ عالم، فيلسوف، تاریخدان، قوم‌شناس، از مشایخ طریقت نقشبنديه و از بزرگترین و سرشناسترین علمای تاتار و از رهبران جنبش جدیدیه در روسیه تزاری در قرن نوزدهم.

[110]. Прозоров С.М. Методологические подходы к переводу Корана на русский язык // Шигабутдин Марджани: наследие и современность. Материалы международной научной конференции. Казань: Институт истории АН Татарстана, 2008. С. 73-76.

[111]. Прозоров С.М. Суфизм как форма истолкования и бытования ислама / Неджмеддин Кубра и духовно–культурный мир Востока / Материалы международной научной конференции, Ашхабад, 4-6 сентября 2008 г., cс. 234-235. / Nejmeddin Kubra and Spiritual-Cultural World of Orient” / Abstracts of reports of the international scientific conference. Aşgabat, September, 4-6, 2008. C. 234-235.

[112]. Прозоров С.М. Некоторые штрихи к портрету верховного судьи Багдада Абу Йусуфа (ум. в 798 г.) // Письменные памятники Востока. 1(8), весна-лета 2008. С. 165-169.

[113]. Прозоров С.М. Духовные ценности суфиев в надписях на личных вещах (по материалам арабской рукописи сочинения по суфизму ‘Азизи Шайзалы, XI в.). / Культурное наследие – источник изучения истории, культурного и духовного возрождения мира. / Материалы международной научной конференции. Ашхабад, 14-15 Новруз (март) 2008 г., cc. 308-309. / Cultural heritage – source for studying the history, the cultural and spiritual renaissance of the world / Abstracts of reports of the international scientific conference. Ashgabat, March 14-15, 2008.

[114]. Прозоров С.М. «Гордость Хваризма» Махмуд аз-Замахшари и его титулованные ученики(= «Pride of Khorezm» Mahmud az-Zamakhshary and his titled Pupils) / Mahmyt Zamakhshary and Oriental Literary-Scientific Renaissance. Aşgabat-Daşoguz, 2007, с. 420-423 (рус.), 261-262 (англ.).

[115]. مجموعه تاریخی ـ زبانشناختی «الاندرسبانی»، تالیف ابوالکرم عبدالسلام بن محمد بن الحسن بن علی الحجّی الفردوسی الخوارزمی الآندراسفانی به زبان عربی است. انس خالداف می‌نویسد: برای نخستین بار در سال 1953 خبری منتشر شد که در لنین‌گراد نسخه خطی «مجلد ناقص و ناشناخته‌ای حاوی تراجم دانشمندان مختلف» نگهداری می‌شود که توسط «جوانی معاصر زمخشری» تألیف شده است. بعد مشخص شد که آن جوان اهل «اندراسبان» بوده است و وی در این کتاب از هفت اثر دیگر خود یاد می‌کند که عنوان یکی از آنها «المستقصی» است. پیشتر در منابع ضبط شده بود که کتاب «المستقصی» از مؤلفی به نام ابوالکرم عبدالسلام الفردوسی الخوارزمی الآندراسفانی در قرن 9هـ/15م به فارسی ترجمه شده است و بدین طریق مؤلف اثر شناسایی شد. بنگرید: مقاله «فرهنگ دائرةالمعارفی الاندرسبانی»:

Xалидов А.Б. Биографический словарь ал-Андарасбани // Письменные памятники Востока / Историко-филологические исследования. Ежегодник 1971. М.: «Наука», ГРВЛ, 1974. C. 143-161.

[116]. Прозоров С.М. Интеллектуальная элита Мавараннахра и Хурасана накануне монгольского нашествия (по материалам рукописи биографического словаря ал-Андарасбани, 2-ая половина XII в.) / International Conference on Islamic Civilization in Central Asia / 4-7 сентября 2007. Астана, Казахстан. 2007.

[117]. ал-‘Аллама ас-саййид Мухаммад Хусайн ат-Табатаба’и (ум. в 1402/1981 г.). «Весы (справедливости) в толковании ал-Кур’ана» (ал-Мизан фи тафсир ал-Кур’ан). Перевод с арабского и примечания С.М.Прозорова // Письменные памятники Востока, 1(4), 2006. С. 82—107.

[118]. Основы вероучения» Абу Хамида ал-Газали. Комментированный перевод с арабского С.М.Прозорова // Письменные памятники Востока, 2(5), 2006. С. 57—80.

[119]. Прозоров С.М. Научное исламоведение в России (1980-2005) // Иран сегодня, 1(6)/2006. С. 20-24.

[120]. Аллах или Бог? Дискуссия С.М.Прозорова и Тауфика Камеля Ибрагима / Минарет №1 (008), Март 2006, 8-15

[121]. Прозоров С.М. «Верования арабов во времена ал-джахилии» аш-Шахрастани. Комментированный перевод с арабского // Письменные памятники Востока, 2(3), 2005. С. 25—46.

[122]. Прозоров С.М., Романов М.Г. Обзор электронных баз данных по исламу на арабском, персидском и английском языках. Выпуск 1 // Письменные памятники Востока, 1(2), 2005. С. 240—257.

[123]. Целевая комплексная программа «Ислам в России» // Восток (Oriens). 2004. № 2. C. 107-114.

[124]. Прозоров С.М., Романов М.Г. Методика извлечения и обработки информации из арабских источников (на материале историко-биографической литературы) // Oriens / Восток. № 4, 2003, 117-127.

[125]. Методика извлечения и обработки информации из арабских источников: использование компьютерных средств (на материале историко-биографической литературы): Тезисы V Международной конференции «Исторические источники Евроазиатских и Североафриканских цивилизаций: компьютерные подходы». М., 2003. С. 45-46 (совместно с М.Г. Романовым).

[126]. اولگ گئورگیویچ بالشاکوف (Оле́г Гео́ргиевич Большако́в) متولد 1929 تیوئر؛ تاریخدان و عربشناس دوره شوروی و پساشوروی. دارای دکترای علم تاریخ، پرفسور، همکار علمی ارشد انستیتو نسخ خطی شرقی آکادمی علوم روسیه، چهره علمی مفتخر آکادمی علوم روسیه.

[127]. سرگی الکسیویچ فرانسوزاف (Сергей Алексеевич Французов) متولد 1960؛ دارای دکترای علم تاریخ؛ سرگروه شرق نزدیک و میانه انستیتو نسخ خطی آکادمی علوم روسیه و همکار ارشد علمی آن.

[128]. یولیا بوریس‌اونا گاوریلونا (Юлия Борисовна Гаврилова).

[129]. ولادیمیر ولادیمیراویچ یملیانوف (Владимир Владимирович Емельянов).

[130]. [Рецензия (совместно с О.Г. Большаковым и С.А. Французовым) на книгу:] Ю.Б. Гаврилова, В.В. Емельянов. Ислам. Карманный словарь // Oriens/Восток. № 3, 2003. С. 177-183.

[131]. Прозоров С.М. Изучение ислама — государственная необходимость // Интервью для периодического издания «Татарский мир» (Москва, №15 за сентябрь 2003)

[132]. К проблеме верховной власти в исламе: Тезисы доклада на Международном симпозиуме в Самарканде (Узбекистан, 56 июня 2002 г.) на тему «Ислам и светское государство». Самар - канд, 2002. С. 8-121.

[133]. Новый методологический подход к изучению ислама в России (A new methodological approach to the Islam studies in Russia). Казань, 2001. [Тезисы доклада на Международной конференции «Исламская цивилизация в Волго-Уральском регионе» (Казань, 8-10 июня 2001 г.).]

[134]. Аннотация к первым двум выпускам «Ислам на территории бывшей Российской империи» // Oriens/Восток. 2000. № 6. С. 137-138.

[135]. A unique manuscript of a biographical dictionary by a Khorezmian author // Manuscripta Orientalia. Vol. 5. № 2. June, 1999. P. 9-17.

[136]. Ислам единый, ислам региональный / Ислам и проблемы межци- вилизационных взаимодействий. М., 1994. С. 232-236.

[137]. Ислам на территории бывшей Российской империи: О подготовке справочно-иллюстративных изданий по исламу в СНГ // Oriens/Восток. 1994. № 3. С. 145-148 (совм. с А. Аликберовым и Е. Резваном).

[138]. Персидский род Наубахти в Багдаде (2-я половина VIII-X вв.) / ВИИ и СИД. Вып. 2. 1994. С. 99-108.

[139]. ал-Багдади, ‘Абд ал-Кахир б. Тахир. Усул ад-дин фи-л-калам. («Основы религии в богословии»). Перевод с арабского и примечания С.М. Прозорова. / Хрестоматия по исламу. Составитель и ответственный редактор С.М. Прозоров. М.: Наука. ИФВЛ, 1994, 108-138.

[140]. ал-Джа‘фарийа [Прозоров С.М.] / Ислам. Энциклопедический словарь. Ответственный редактор С. М. Прозоров. М.: Наука. ГРВЛ, 1991.

[141]. «Правоверие» и «заблуждение» в раннем исламе // Oriens/Восток. 1991. № 6. С. 44-55.

[142]. Мусульманская доксография VIII-XII вв. как источник по истории ислама // Бартольдовские чтения, 1990: Тезисы докладов и сообщений. М., 1990. С. 64-65.

[143]. Введение в исламоведение: Программа спецкурса для студентов восточных факультетов университетов / Под общ. ред. С.М. Прозорова // Народы Азии и Африки. 1989. № 3. С. 106-116; № 4. С. 107116; № 5. С. 112-122. Разд. V. Вероучение, догматика, калам (№ 3. С. 113-116). Разд. VI. Идейные течения и расхождения в исламе (№ 4. С. 107-116).

[144]. Прозоров С.М. К вопросу о «правоверии» в исламе: понятие ахл ас-сунна (сунниты) / Проблемы арабской культуры. М., 1987, 213-218.

[145]. Мусульманская доксография Х-XII вв. и идейная борьба в исламе // Общественные движения и их идеология в докапиталистических обществах. М.: Наука, 1984.

[146]. Прозоров С.М. Шиитская (имамитская) доктрина верховной власти / Ислам. Религия, общество, государство. Сборник статей. Отв. редакторы П.А. Грязневич и С.М. Прозоров. М.: Наука. ГРВЛ, 1984, 204-212.

[147]. Прозоров С.М. Классификация мусульманских сект по «ат-Табсир фи-д-дин» Абу-л-Музаффара ал-Исфара’ини (ум. в 471/1078 г.) / Ислам: Религия, общество, государство. Сборник статей. Отв. редакторы П.А. Грязневич и С.М. Прозоров. М.: Наука. ГРВЛ, 1984, 102-110.

[148]. هرسیوگرافی (Heresiography)، اصطلاحی در الهیات مسیحی در رابطه با انشعابات ارتدادی از دین است که در اینجا درباره نگارشهای فرقه‌نگاری و نحله‌شناسی به کار برده شده است.

[149]. Прозоров С.М. История ислама в средневековой исламской ересиографии // Ислам. Религия. Общество. Государство. Ответственный редакторы П.А.Грязневич, С.М.Прозоров. М.: Главная редакция восточной литературы издательства «Наука». 1984.

[150]. Центральная власть и «правоверный» ислам в раннем Халифате // Бартольдовские чтения, 1982: Тез. докладов и сообщений. М., 1982. С. 57-58.

[151]. Источники Китаб ал-милал ва-н-нихал аш-Шахрастани (ум. в 548/1153 г.) по истории мусульманских сект // Бартольдовские чтения, 1981: Тез. докладов и сообщений. М., 1981. С. 71-72.

[152]. سعید خایبولوویچ کامیلئو (Саид Хайбулович Кямилев) متولد 1937 مسکو؛ عرب‌شناس، شرق‌شناس، مدیر موسسه تمدن اسلامی، عضو آکادمی سلطنتی اندیشه اسلامی اردن (عمان). فرزند تورکولوق و ادبیات‌شناس مشهور خیبوللا کامیلئو (1910-1979).

[153]. К истории мусульманской догматики: мурджииты // Ислам в истории народов Востока (сборник статей). Ответственные редакторы И.М.Смилянская, С.Х.Кямилев. М.: Главная редакция восточной литературы издательства «Наука», 1981. С. 19-241

[154]. Неизвестное сочинение по истории религий в рукописи из собрания ЛО ИВ АН СССР // ПП и ПИКНВ. XV годичная научная сессия ЛО ИВ АН СССР. Ч. II. М., 1981. С. 48-54.

[155]. История ислама в средневековой мусульманской ересиографии // Ислам и его роль в современной идейно-политической борьбе развивающихся стран Азии и Африки: Материалы координационного совещания. Ташкент, март 1980. М.-Ташкент, 1980. C. 375-380.

[156]. Классификация мусульманских сект по ат-Табсир фи-д-дин Абу- л-Музаффара ал-Исфара'ини (ум. в 471/1078 г.) // ПП и ПИКНВ. XII годичная научная сессия ЛО ИВАН CCCP (краткие сообщения). Л., 1977. C. 74-81.

[157]. Реформа халифа ал-Махди (775 —785) и ее роль в формировании шиитской идеологии // Арабские страны. История и экономика. М., 1974. C. 92-98.

[158]. Учение об имамате в труде ал-Хасана ан-Наубахти (конец IX в.) // ППВ. 1970. М., 1974. C. 83-107.

[159]. Эволюция доктрин «крайних» шиитов-гулат в исламе (VIII — первая половина X в.) // Народы Азии и Африки. 1974. № 3. C. 146-153.

[160]. Из истории религиозно-политической идеологии в раннем Халифате // История, культура, языки народов Востока. М., 1970. C. 76-79.

[161]. Из истории сложения имамитской традиции в шиитской ересиографии (вторая половина VIII — начало X в.) // ПП и ПИКНВ. Краткое содержание докладов V годичной сессии ЛО ИВ АН, май 1969. Л., 1969. C. 64-66.

[162]. К вопросу об обожествлении в учениях «крайних» шиитов (гулат) в исламе в VIII в. // ПП и ПИКНВ. Краткое содержание докладов V годичной сессии ЛО ИВ АН, май 1969. Л., 1969. C. 66-68.

[163]. Филиация шиитских сект по Фирак аш-ши'а ал-Хасана ан-Наубах- ти // Ближний и Средний Восток. М., 1968. C. 102-112.

[164]. Основные этапы истории раннешиитского движения (до установления шиитской династии Буидов в Ираке в 334/945 г.) // ПП и ПИКНВ. Тез. докладов III научной сессии ЛО ИНА, май 1967 г. Л., 1967. C. 61-62.

[165]. Из истории религиозно-политической идеологии в раннем Халифате // ПП и ПИКНВ. Тез. докладов II научной сессии ЛО ИНА, март 1966. Л., 1966. C. 20-21.

[166]. Fathollahzoughi@gmail.com