یورو اسلام، مفهومی است منعکس‌کنندۀ یکی از گرایشهای جستجوی فکری روشنفکران اروپایی و تاتار، در جهت تعیین جایگاه اسلام در جامعۀ معاصر و استخراج اصول سازگاری آن با ارزشهای تمدن اروپای غربی است. اصطلاح یورو اسلام برای اولین بار در آثار رافائل حکیم‌اف[1] و بسام طیبی[2]، استاد علوم سیاسی دانشگاه گوتینگن آلمان (غربی)، در دهه 90 میلادی به کار رفته است. اما روایت یورو اسلام روسی و اروپای غربی در رویکرد و مفاد معنایی با هم تفاوت دارند. به نظر دانشمندان اروپای غربی، یورو اسلام، اسلام سکولاری را نمایندگی می‌کند که کاملا می‌تواند با ساختار حکومت دموکراسی و طرز زندگی کشورهای غربی معاصر سازگار باشد. به عنوان مثال: بسام طیبی روایتی از اسلام سکولار را می آورد که در کشور بوسنی قبل از جنگ در بالکان رشد کرده بود. در نشریات بومی روسیه مفهوم یورو اسلام، اصولا به مثابۀ هم معنا و مترادف «نئوجدیدیسم» استفاده می شود، که به مثابۀ بروز امکانات بالقوه و روشنفکرانه جدید از اسلام است، که کوششی برای تولید مدلهای بهینۀ سازگاری آن با شرائط جامعۀ صنعتی است.
همچنین یورو اسلام را به عنوان یک پوشش ایدئولوژیک ظاهری، در نظر می گیرند که جامعه مسلمان را از تأثیر عوامل نابود کنندۀ خارجی نگه می‌دارد که متضمن تغییرناپذیری اصول بنیادین اسلام است. هدف یورو اسلام، شکوفائی گرایشاتی دارای اهمیت اساسی است تا اسلام بتواند جایگاه خود را در نظام ارزشهای جامعۀ معاصر حفظ کند: اجتهاد؛ در نظر گرفتن اسلام به مثابۀ فرهنگی که امور دینی و دنیوی را پیوند می‌دهد؛ کسب علم به عنوان مهمترین وظیفۀ مسلمان؛ برابری زن و مرد؛ تسامح و رواداری.
احیاء اسلام در جغرافیای پساشوروی، در شرائط جامعۀ صنعتی یا صنعت گرا صورت می گیرد که در آن انسانها را نه تنها روابط شخصی سنتی و علایق در چارچوب جامعه دینی خود، بلکه اهداف و نمادهایی متحد می‌سازد که به صورت عقیده درآمده است. امروز اسلام شکل خودآگاهی صرفا خانوادگی و اجتماعی را از دست داده و به عنوان مهمترین عنصر خودآگاهی قومی و درک ایدئولوژیک واقعیت معاصر درآمده است. در جامعۀ معاصر، این مفهوم اغلب اوقات مورد انتقاد قرار می گیرد. در اساس آن این نگرانی وجود دارد که یورو اسلام به سمت اصلاحات از درون اسلام می رود و برای کمرنگ شدن اصول قوانین آن زمینه‌سازی می‌کند.
نویسنده: رافیق محمدشین[3]
مقاله دیگر نویسنده: قدیمیسم
اشاره:
این مقاله صرفا جهت آشنایی با جریانهای اندیشه‌ای روسیه معاصر به سفارش بنیاد مطالعات اسلامی روسیه از منبع ذیل ترجمه شده است:
دایرةالمعارف اسلام در سرزمین امپراتوری سابق روسیه (ج5) / با گردآوری و ویراستاری استانیسلاو پروزورف، مشاور علمی اولگ آکیموشکین، ولادیمیر بابرونیکوف، نمایه‌سازی استانیسلاو پروزورف، ت.ن. ساتپایئوا، مسکو: نگارشهای شرقی، 2012، ص68:
Ислам на территории бывшей Российской империи: Энциклопедический словарь. Вып. 5 / Составитель и ответственный редактор С.М.Прозоров. Научные консультанты О.Ф.Акимушкин, B.O.Бобровников. Указатели С.М.Прозоров, Т.Н.Сатпаева. М.: Восточная литература, 2012. с.68: ил.
[1]. رفائل صبغتوویچ حکیم‌اف (Рафаэ́ль Сибга́тович Хаки́мов). متولد 12. فوریه 1947 قازان ـ تاتارستان. فعال سیاسی روسیه و شوروی، فیلسوف و تاریخ دان. نامزد (کاندیدای/دکترای تخصصی) فلسفه، دکترای تاریخ، استاد دانشگاه. معاون رئیس و آکادم آکادمی علوم جمهوری تاتارستان، رئیس انستیتوی تاریخ مرجانی. نمایندۀ دومای دورۀ سوم روسیه. نمایندۀ مجلس دورۀ چهارم تاتارستان. ایدیولوگ تاتارستان کنونی.
[2]. بسام طیبی (Bassam Tibi) متولد 4 آوریل 1944 دمشق ـ سوریه؛ پژوهشگر وسوری‌الاصل مقیم آلمان. استاد علوم سیاسی دانشگاه گوتینگن آلمان. از مؤسسان انجمن حقوق بشر عرب است.
[3]. رافیق محمدشویچ محمدشین(Ра́фик Мухаме́тшович Мухаме́тшин) متولد 19 فوریه 1955 بورناک ـ تاتارستان. ؛ دارای دکترای علوم سیاسی، پرفسور، عضو انجمن دانشمندان آکادمی علوم جمهوری تاتارستان، مدیر دانشگاه اسلامی روسیه ـ کازان؛ مدیر آکادمی اسلام بلغار (از 2017).
منابع:
1) حکیم‌اف، رافائل؛ مکۀ ما کجاست؟ (مانیفست یورو اسلام)، کازان، 2003؛
Хакимов Рафаэль Сибгатович. Где наша Мекка? (Манифест евроислама). Казань, 2003;
2) حکیم‌اف، رافائل؛ اسلام در حوزۀ والگا // روابط حکومتی و دینی در تاتارستان امروزه، کازان، 2003؛
Хакимов Рафаэль Сибгатович. Ислам в Поволжье // Государственно-конфессиональные отношения в современном Татарстане. Казань, 2003;
3) حکیم‌اف، رافائل؛ چشم‌انداز فدرالیسم در روسیه: نمایی از تاتارستان:
Rafael Khakimov. Prospects of Federalism in Russia: A View from Tatarstan // Security Dialogeue. 1996, vol. 27(1);
4) حکیم‌اف، رافائل؛ یورو-اسلام یا اروپای اسلامی. برکلی، 2002:
Rafael Khakimov. Euro-Islam or Islamic Europe. Berkeley, 2002;
5) طیبی، بسام؛ مهاجرت اسلامی، یکپارچگی درهم‌شکسته، مونیخ، 2002:
Bassam Tibi. Islamische Zuwanderung. Die gescheiterte Integration. Munchen, 2002;
6) طیبی، بسام؛ چالش بنیادگرایی. اسلام سیاسی و اختلال جهانی جدید. برکلی: 2002:
Bassam Tibi. The Challenge of Fundamentalism: Political Islam and the New World Disorder. Berkeley. 2002.
